بیرجندنامه (کتاب)کتاب «بیرجندنامه»، اثر دکتر جمال رضایی به زبان فارسی است. این اثر درباره بیرجند، گویش و فرهنگ این شهر است. ۱ - ساختار کتابدکتر محمود رفیعی در مقدمه اش بر کتاب می‌نویسند: «معمولا طرح‌های پژوهشی اینسان گسترده و فراگیر با بودجه ی بنیادها و توسط گروه‌های تحقیقاتی انجام می‌گیرد که دکتر رضایی شخصا آن را تکفل نموده، به سامان رسانده است». در ابتدای اثر مقدمه مفصل و مفیدی به قلم نویسنده آمده است. مطالب در هفده جستار تدوین گردیده که هر جستار؛ مشتمل بر چند یا چندین فصل بوده و مجموعا بالغ بر ۸۵ فصل می‌باشد. متن با نثری ساده و شیوا- متناسب با مندرجات آن- نوشته شده است. به علاوه سه پیوست نیز در انتهای اثر آمده است. ۲ - گزارش محتوادر این اثر آگاهی‌ها و دانستنی‌های گوناگونی راجع به بیرجند آمده است: موقعیت جغرافیایی، نام و وجه تسمیه و پیشینه تاریخی بیرجند تا ساختار قدیمی شهر و آنچه در آن بوده است، از اوضاع اجتماعی زندگی مردم : خوراک ، پوشاک ، مسکن و... تا آداب و رسوم، جشن‌ها و عزاداری‌های مذهبی و حتی بازی‌ها و باورها و پندارهای مردم آن... ، و به همین جهت نویسنده آن را «بیرجندنامه» نام نهاده است. یک نگاه اجمالی به «بیرجندنامه» و مندرجات آن نشان می‌دهد که مؤلف برای گردآوری مطالب کتاب و تدوین و تالیف آنها چه اندازه وقت صرف کرده، تا چه حد متحمل زحمت شده و تا چه پایه در نوشتن این کتاب دقت به عمل آورده است. بی تردید عشق وی به پژوهش‌های علمی و علاقه اش به زادگاه دو عامل بسیار مؤثر در پدید آمدن این اثر ارزشمند بوده است. نگارنده در نوشتن کتاب حاضر تا آنجا که برایش مقدور بوده کوشیده است که دانسته‌ها، شنیده‌ها، دیده‌ها، خوانده‌ها و یافته‌های خود را دقیق و مستند و دور از هرگونه تعصب ، احساسات، تصور ، حدس ، فرض و... تدوین و به نگارش درآورد؛ بنابراین بیرجندنامه تنها اختصاص به «فرهنگ عامه» مردم بیرجند در هفتاد- هشتاد سال پیش ندارد، بلکه آگاهی‌ها و دانستنی‌های فراوان دیگری که ثبت و ضبط آنها ضروری می‌نموده نیز در آن آمده و تنوع بسیار به مطالب داده است. جستار یکم، کتاب در حقیقت «مدخل» یا «درآمد» ی است که در آن گزارشی کوتاه، ولی جامع از موقعیت جغرافیایی و وضعیت اقلیمی، نام و پیشینه تاریخی «قهستان» و «بیرجند» آمده است تا خواننده از موقعیت و وجه تسمیه و گذشته‌های دور و نزدیک ناحیه و شهر بیرجند آگاهی‌های لازم به دست آورد. [۱]
بيرجندنامه، جمال رضایی، ص۲۸.
شانزده جستار دیگر، به مطالب گوناگون اختصاص دارد و در هر جستار و فصل‌های آن موضوعات مختلف، ولی متناسب با هم، نوشته شده است که ذکر عناوین آنها در فهرست کتاب آمده و در این جا جز اطاله کلام حاصلی ندارد. ۳ - پیوست‌های کتاب۱. نمونه‌های گوناگون از شعرهای محلی بیرجندی و در آن شماری از دو بیتی‌ها، رباعیات، نواها، ترانه‌ها و نیز لالایی‌ها و چیستان‌های منظوم و آهنگین داده شده و در حقیقت تکمله‌ای است بر فصل یک از جستار پانزدهم. ۲. واژگان پزشکی گویش بیرجند که چنان که از عنوانش پیداست فهرستی از واژه‌ها، نام‌های بیماری‌ها، داروها، ابزارها، شیوه‌های درمان، اصطلاحات پزشکی و طب سنتی و بومی بیرجند است. این پیوست نیز مربوط است به فصل ششم از جستار پنجم. ۳. مجموعه‌ای از عکس‌ها و تصاویر آثاری که از گذشته‌های دور و نزدیک در این شهر و پیرامون آن بازمانده است؛ این تصاویر نه تنها «مستند» نوشته‌های استاد است، بلکه چاپ آنها در این کتاب موجب ثبت و ضبط آنها در تاریخ مکتوب قهستان و بیرجند شده است. ۴ - وضعیت کتابفهرست مندرجات به تفکیک جستار و فصل در آغاز کتاب و پس از پیش گفتار، جدول نویسه‌ها و نشانه‌های آوانویسی فارسی و لاتین آمده است. نام کتاب‌ها و عناوین مقالاتی که در این کتاب از آنها استفاده شده، با ذکر اسامی نویسندگان یا مترجمان و مشخصات کامل آنها، در زیرنویس صفحات داده شده است. در انتهای اثر نیز فهرست اعلام و منابع و مآخذ به تفکیک ذکر شده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |